
TRYPHONINAE Shuckard, 1840
ハバチヒメバチ亜科(=ハバチヤドリヒメバチ亜科)




本亜科の一部の種の和名は、従来「~マルヒメバチ」が使用されていますが、マルヒメバチ亜科(Ctenopelmatinae)の種と紛らわしいので、以降、寄主に関係なく便宜的に全て「~ハバチヤドリヒメバチ」に変更して扱います(これは元々、内田登一博士が和名をつけた際は、現在のマルヒメバチ亜科がハバチヤドリヒメバチ亜科に含まれていたことが原因です)。
[他の亜科との区別に用いる形態]
小型~大型のヒメバチ。頭盾は大抵大きく、隆起し、顔面と溝で分割され、前縁は長い平行に生えた剛毛を多くの場合有し、大抵鈍角。中胸側板のSternaulusは欠くか弱い。付節爪は大抵櫛歯状。前伸腹節は隆起線を有するか、しばしば減少し、Phytodietini族では隆起線を欠く代わりに横に走る小皺を有する。前翅は通常鏡胞を持つ。後体節第1節は頑丈~スレンダーで、大抵大きく明瞭な柄側刻を持ち、気門は中央より前方に存在する。産卵管は一部を除いて短く、背面に切れ込みは無い。産卵管にはしばしば卵が付着している。
[主な生態]
殆どの種が外部寄生性KOB。多くはハバチに、一部では鱗翅目昆虫の幼虫に寄生する。産下された卵は寄主体内に付着すると変形、アンカーを形成し、寄主の脱皮で剥がれ落ちない。Netelia属は夜行性の種が殆どで、灯火によく飛来する。
[同定の際の注意点]
多くの種はマルヒメバチ亜科に似ており、慣れないと識別は難しい(識別点はマルヒメバチ亜科の頁を参照)。Phytodietini族、特にNetelia属はアメバチ亜科の種に似ており、よく混同されているが、鏡胞があること、後体節第1背板の気門は中央より前方に存在すること、柄側刻が大きく、目立つことによって容易に識別できる。フトマルヒメバチ亜科も同様に似ているが、こちらはフトマルヒメバチ亜科のページを参照。
全世界の族への検索表
(2016/1/16 改訂)
1.後脛節は棘を1本有するか、欠く。
・・・2へ
-.後脛節は棘を通常通り2本有する。
・・・3へ
2.後脛節の棘は明瞭である程度の長さを持つ。中脚脛節は2本の棘を持つ。後体節第1背板の気門は先端2/5に存在する。
・・・Sphinctini族(Sphinctus属のみが含まれる)
-.後脛節の棘は不明瞭か、欠く。中脚脛節は1本の棘を持つ。後体節第1背板の気門は中央より前方に存在する。
・・・Exenterus group (Tryphonini族)
3.前伸腹節は隆起線を欠くか、横皺を伴う側方のとさかを有する。前脚脛節棘は先端方が直線状か、やや外方に曲がり、そのブラシは先端の前方で終わる。Prepectal carinaは存在する。後翅翅脈Nervellusの前方終点は後方終点と同じ程度翅基部から離れるか、より先端方に存在する。
・・・Phytodietini族
-.前伸腹節は大抵隆起線を有する、決して横皺を有しない。もし隆起線を欠く時は、後翅翅脈Nervellusの前方終点は後方終点よりも翅の基部方に存在する。前脚脛節棘は幾分曲がり、そのブラシは先端付近で終わる。
・・・4へ
4.Notaulusは長く、大抵中胸盾板の中央付近に達するか、超える。後体節第1背板の気門前方部の長さは最も狭い箇所の幅の少なくとも1.6倍。後体節第1背板は柄側刻の上方に突起を欠く。鏡胞は大抵欠く。雌の触角鞭節は大抵白帯を有する。
・・・5へ
-.Notaulusは様々な長さで、大抵短いか欠くが、しばしば長くなる。後体節第一背板の気門前方部の長さは最も狭い箇所の幅は1.6倍以下(Lagoleptus属を除く)。後体節第1背板は柄側刻の上方に突起を有する。鏡胞は有るか、無い。雌の触角鞭節はめったに白帯を有しない。
・・・6へ
5.産卵管は適度に長い~長く、後体節先端の厚みの1.3~4.0倍で、下弁はやや先端に膨らんだ膜質部を持つ。産卵鞘は基部がしなやか。頭盾前縁は長い平行剛毛を持つ。鏡胞を欠く。
・・・Oedemopsini族
-. 産卵管は短く、後体節先端の厚みを超えず、下弁は膜質部を欠く。産卵鞘は基部が硬い。頭盾前縁は中央3/10で平行剛毛を欠く。鏡胞は有るか、欠く。(日本から記録は無いが、近隣国で記録がある)
・・・Eclytini族(Eclytus属のみが含まれる)
6.後体節第2背板と後体節第3背板は側背板と皺で分割されず、側背板は広い。産卵鞘は後体節の長さと同じ程度の長さか、より長い。頭盾は例外的に短く幅が広い。(日本から記録は無いが、近隣国で記録がある)
・・・Idiogrammatini族(Idiogramma属のみが含まれる)
-.後体節第2背板と後体節第3背板は側背板とほぼ常に皺で分割され、側背板は広い~不明瞭。産卵鞘は後体節の長さの半分以下。頭盾は幅広い卵形~短く幅が広い。
・・・Tryphonini族
日本産種のリスト
Tribe Oedemopsini Woldstedt,1877
Atopotrophos Cushman, 1940
Atopognathus Cushman, 1919
mandibularis Kasparyan, 1975 アカモンマルズホソハバチヒメバチ
viktorovi Kasparyan, 1975 マルズホソハバチヒメバチ
Cladeutes Townes, 1969
discedens (Woldstedt, 1872) (Perilissus) ミイロホソハバチヒメバチ
haematothorax (Strobl, 1903) (Eclytus)
lepidus Townes, 1969
minor Kasparyan, 1994 ムネアカホソハバチヒメバチ
Hercus Townes 1969
fontinalis (Holmgren, 1857) (Eclytus) キモンホソハバチヒメバチ
frontalis (Zetterstedt, 1838) (Bassus)
schmiedeknechti (Ashmead, 1902) (Himertosoma)
yakutatensis (Ashmead, 1902) (Eclytus)
tibialis Kasparyan, 1994 アシナガホソハバチヒメバチ
Neliopisthus Thomson, 1883
Polysphinctomorpha Ashmead, 1900
elegans (Ruthe, 1855) (Phytodiaetus) マルガオホソハバチヒメバチ
erythropleura (Ashmead, 1896) (Polysphincta) [nomen nudum]
ops (Morley, 1908) (Oedematopsis)
nigridorsum Cushman,1919
Oedemopsis Tschek, 1869
Campothreptus Förster, 1869
Hybophanes Förster, 1869
Rhynchothyreus Ashmead, 1900
Zarhynchus Ashmead, 1900 [homonym]
Oedematopsis Morley, 1908
angustus (Momoi, 1970) (Hybophanes) カバイロスジホソハバチヒメバチ
scabriculus (Gravenhorst, 1829) (Tryphon) スジホソハバチヒメバチ
dorsata (Zetterstedt, 1838) (Bassus)
pulchra (Zetterstedt, 1838) (Bassus)
rogenhoferi Tschek, 1869
limbata Thomson, 1883
rufidorsalis (Uchida, 1932) (Hybophanes)
meridionator (Aubert, 1961) (Hybophanes)
Thymaris Förster, 1869
Thymarus Thomson, 1883
rufomaculatus Momoi, 1970 アカムネホソハバチヒメバチ
sargantae Kittel, 2016 クロホソハバチヒメバチ
niger Momoi, 1970 [homonym]
taiwanensis Uchida, 1932 タイワンホソハバチヒメバチ
Tribe Phytodietini Hellén, 1915
Netelia (Amebachia) Uchida, 1928
fulvistigma Konishi, 2010
rasilella Konishi, 2010
vicinalis Konishi, 2010
yoshimatsui Konishi, 2010 ヨシマツアメバチモドキ
Netelia (Apatagium) Enderlein, 1912
Anomaloctenus Cushman, 1934
longicauda Konishi, 1986
okinawana Konishi, 1996
smithii (Dalla Torre, 1901) (Ophion)
unicolor (Smith, 1874) (Ophion) [homonym]
coreana (Uchida, 1928) (Amebachia)
vulgaris Konishi, 1986
Netelia (Bessobates) Townes, Townes & Gupta, 1961
comitor Tolkanitz, 1974
cristata (Thomson, 1888) (Parabatus) スジアメバチモドキ
frenata Tolkanitz, 1981
gansuana (Kokujev, 1906) (Parabates)
kiuhabona (Uchida, 1928) (Parabates)
latungula (Thomson, 1888) (Parabatus) オナシヒメアメバチモドキ
longipad Konishi, 2014
nanaki Kaur & Jonathan, 1979
nigridorsalis Konishi, 2014
nodai Konishi, 2014
pallescens (Schmiedeknecht, 1910) (Parabates)
virgata (Geoffroy, 1785) (Ichneumon) セグロアメバチモドキ
ampla (Morley, 1913) (Parabatus)
nipponensis (Uchida, 1934) (Paniscus)
odaiensis (Uchida, 1934) (Paniscus)
yakushimensis Konishi, 2014
yamatoensis (Uchida, 1934) (Paniscus)
Netelia (Netelia) Gray, 1860
Bucheckerius Schulz, 1906
Scammatonotum Enderlein, 1914
amamiensis Konishi, 2005 アマミアメバチモドキ
atlantor Aubert, 1971
atra Tolkanitz, 1999
denticulator Aubert, 1968
facialis Kaur & Jonathan, 1979
formosana (Matsumura, 1912) (Paniscus)タイワンアメバチモドキ
fulvator Delrio, 1971
gotoi Konishi, 2005 ゴトウアメバチモドキ
infractor Delrio, 1971
kusigematii Konishi, 2005
kyushuensis Konishi, 2005
melanura (Thomson, 1888) (Paniscus) アカアメバチモドキ
nigrinota (Uchida, 1928) (Paniscus)
nigritarsalis Konishi, 2005
nomurai Konishi, 2005 ノムラアメバチモドキ
ocellaris (Thomson, 1888) (Paniscus) ヨトウアメバチモドキ
oharai Konishi, 2005 オオハラアメバチモドキ
opacula (Thomson, 1888) (Paniscus) ウスキアメバチモドキ
rapida Tolkanitz, 1981
silantjewi (Kokujev, 1899) (Paniscus)
minor (Szépligeti, 1899) (Paniscus)
rossica (Kokujev, 1899) (Paniscus)
takaozana (Uchida, 1928) タカオオオズアメバチモドキ
testacea (Gravenhorst, 1829) (Paniscus)
fuscicarpus (Kokujev, 1899) (Paniscus)
deserta (Kokujev, 1915) (Paniscus)
maltractata (Roman, 1938) (Paniscus)
ambiguator Aubert, 1969
valvator Aubert, 1969
unicolor (Smith, 1874) (Paniscus) アメバチモドキ
vegeta Tolkanitz, 1981
vinulae (Scopoli, 1763) (Ichneumon)
inquinata (Gravenhorst, 1829) (Paniscus)
vinulae (Stephens, 1829) (Ophion) [homonym]
cephalotes (Holmgren, 1860) (Paniscus)
Netelia (Parabates) Förster, 1869
Parabatus Thomson, 1888
Opheltoideus Ashmead, 1900
fusca Konishi, 1985
ishiharai Uchida, 1953 イシハラアメバチモドキ
nigricarpus (Thomson, 1888) (Parabatus)
semifusca (Strobl, 1904) (Parabatus)
Netelia (Paropheltes) Cameron, 1907
caucasica (Kokujev, 1899) (Paniscus) オオズムナグロアメバチモドキ
nigrithorax (Habermehl, 1922) (Paniscus)
nigra (Uchida, 1928) (Paniscus)
nigrocincta (Ozols, 1959) (Paniscus)
fulginosa Konishi, 1996
savchenkoi Tolkanitz, 1981
strigosa Konishi, 1996
tarsata (Brischke, 1880) (Paniscus) オナガヒメアメバチモドキ
terebrator (Ulbricht, 1922) (Parabatus)
yui Konishi, 2000
brunea Konishi, 1996
Netelia (Prosthodocis) Enderlein, 1912
aestiva Konishi, 1992
australis Konishi, 1992
baibarensis (Uchida, 1928) (Parabatus) バイバラアメバチモドキ
kikuchii (Uchida, 1928) (Parabatus)
borealis Konishi, 1992
hikosana Konishi, 1992 ヒコサンアメバチモドキ
japonica (Uchida, 1928) (Parabatus) ニホンアメバチモドキ
kodai Konishi, 1992 コウダアメバチモドキ
major Konishi, 1991 オオアメバチモドキ
uchidai Kaur & Jonathan, 1979 ウチダアメバチモドキ
Netelia (Toxochiloides) Tolkanitz, 1974
Neteliodes Delrio, 1975
hayashii Konishi, 1996 ハヤシアメバチモドキ
latro latro (Holmgren, 1868) (Paniscus)
ferruginea (Cameron, 1899) (Paniscus)
javana (Szépligeti, 1908) (Paniscus)
samoana (Kohl, 1908) (Paniscus)
cameroni (Enderlein, 1912) (Paniscus)
carinata Nikam & Rao, 1972
multicolor Nikam & Rao, 1972
rugosa Nikam & Rao, 1972 [homonym]
Phytodietus (Neochorus) Uchida, 1931
Doratistes Seyrig, 1932
longicauda (Uchida, 1931) (Neuchorus) オナガアメバチモドキ
pallidus (Cushman, 1933) (Phytodiaetus)
elongator Aubert, 1963
Phytodietus (Phytodietus) Gravenhorst,1829
Phytodiaetus Agassiz, 1846
Phytodiaetus Morley, 1908 [homonym]
leucaspis Momoi, 1970
variegatus (Fonscolombe, 1854) (Lissonota)
albipes Holmgren, 1856
Phytodietus (Weisia) Schmiedeknecht, 1907
pitambari Kour & Jonathan, 1979 キイロオナガアメバチモドキ
clavotibialis Shimizu & Konishi, 2018
Tribe Sphinctini Förster, 1869
Sphinctus Gravenhorst, 1829 (→WEB図鑑)
Eradha Cameron, 1899
nigrithorax Uchida, 1931 クロムネハバチヒメバチ
vitripennis Kasparyan, 1992 コガタクロムネハバチヒメバチ
Tribe Tryphonini Shuckard, 1840
Bennett (2015)による全世界の属の再検討により、Exenterini族は本族のシノニムとされ、本族には4つの属群が認められた。
(Erromenus group by Bennett, 2015)
Erromenus Holmgren, 1857
Aniarophron Förster, 1869
Trichocalymma Förster, 1869
Trichocalymmus Thomson, 1883
Currania Viereck, 1924
punctulatus fuscatus Townes & Gupta, 1992
(Exenterus group by Bennett, 2015)
Acrotomus Holmgren, 1857
Delotomus Förster, 1869
lucidulus (Gravenhorst, 1829) (Tryphon) ボウズハバチヤドリヒメバチ
sexcinctus (Gravenhorst, 1829) (Tryphon)
auriculatus (Thomson, 1883) (Delotomus)
Cteniscus (Cteniscus) Haliday, 1832
Eudiaborus Kerrich, 1952
fagineurae Watanabe, Taniwaki & Kasparyan, 2018
Eridolius Förster, 1869
Anisoctenion Förster, 1869
kamikochi (Mason, 1962) (Cteniscus)
tanzawanus Watanabe, Taniwaki & Kasparyan, 2018
Excavarus Davis, 1897
rufipes (Uchida, 1930) (Tricamptus)
sibiricola Kasparyan, 1990
Exenterus Hartig, 1837
Actenonyx Förster, 1869
Picroscopus Förster, 1869
abruptorius (Thunberg, 1822) (Ichneumon)
cingulatorius Holmgren, 1857
coreensis Uchida, 1930
adspersus Hartig, 1838 ウスキツヤハバチヤドリヒメバチ
lepidus Holmgren, 1857
laricinus Thomson, 1888
oleaceus Uchida, 1931
confusus Kerrich, 1952
nagano Mason, 1962
Exyston Schiødte, 1839
Anecphysis Förster, 1869
Diaborus Förster, 1869
Tricamptus Förster, 1869
Parexyston Kerrich, 1952
sibiricus (Kerrich, 1952) (Smicroplectrus)
elongatus Watanabe, Taniwaki & Kasparyan, 2018
Japanicola Kasparyan, 1990
quadriceps (Uchida, 1931) (Microplectron) ヒロズツヤハバチヤドリヒメバチ
Kerrichia Mason, 1962
nipponica Mason, 1962 ミヤマツヤハバチヤドリヒメバチ
Kristotomus Mason, 1962
amurensis (Kasparyan, 1986) (Orthomiscus)
buccatus Kasparyan, 1976
kamikochi Mason, 1962
planiceps Mason, 1962
ridibundus (Gravenhorst, 1829) (Tryphon)
nagano Mason, 1962
sapporonis Mason, 1962
yakui (Uchida, 1932) (Acrotomus) ヤクヌハバチヤドリヒメバチ
Orthomiscus Mason, 1955
medusae Kasparyan, 1976
pectoralis (Hellen, 1951) (Cteniscus)
simlpex (Mason, 1966) (Kristotomus)
unicinctus (Holmgren, 1855) (Exenterus)
macrocephalus (Holmgren, 1857) (Exenterus)
leptura Mason, 1955
Smicroplectrus Thomson 1883
sp.
(Polyblastus group by Bennett, 2015)
Polyblastus (Polyblastus) Hartig, 1837
pedalis carbonator Kasparyan, 1970
rhenanus Ulbricht, 1926 [infra-subspecies]
rufifemur Hedwig, 1943 [infra-subspecies]
varitarsus fuscipes Townes, 1992
wahlbergi
wahlbergi
Holmgren, 1855 モンハバチヤドリヒメバチ
wesmaeli Holmgren, 1857
(Tryphon group by Bennett, 2015)
Cosmoconus Förster, 1869
certus Kasparyan, 1999
japonicus Kasparyan, 1999
modestus Kasparyan, 1973
Ctenochira Förster, 1855
Ctenacme Förster, 1869
Gemophaga Förster, 1869
Scopiorus Förster, 1869
Ctenacmus Thomson, 1883
Ctenacma Schulz, 1906
Pauroctenus Cameron, 1909
Exochoblastus Schmiedeknecht, 1912
Scopimenus Roman, 1937
Coeloprosopon Bauer, 1958
populi Momoi, 1962
Dyspetes Förster, 1869
Dyspetus Thomson, 1883
orientalis Kasparyan, 1976 チャオビハバチヤドリヒメバチ
townesi Gupta, 1983 キレコミハバチヤドリヒメバチ
Grypocentrus Ruthe, 1855
Apimeles Förster, 1869
Cyrtocentrus Provancher, 1883
japonicus (Ashmead, 1906) (Scinacopus)
dubius (Ashmead, 1906) (Rhimphalea) [homonym]
Otoblastus Förster, 1869
Catocentrus Walsh, 1873
Cerda Cameron, 1904
luteator Kasparyan, 1982
luteomarginatus (Gravenhorst, 1829) (Tryphon)
maculator Kasparyan, 1999
Tryphon (Otitoconus) Kasparyan, 1999
sp.
Tryphon (Stenocrotaphon) Kasparyan, 1969
nagahamensis Uchida, 1930
satoi Uchida, 1955
sibiricus Kasparyan, 1969
Tryphon (Symboethus) Förster, 1869
Quadrigana Davis, 1897
flavoclypeatus Kasparyan, 1976
jezoensis Uchida, 1930
Tryphon (Tryphon) Fallén, 1813
sp.